Cypherpunks, WikiLeaks i widmo kryptograficznej anarchii

Spór o powszechny dostęp do silnej kryptografii i konsekwencje jej uwolnienia

wersja pdf

I. Według słynnej taksonomii Bruce’a Schneiera, istnieją tylko dwa rodzaje kryptografii: kryptografia, która uniemożliwi młodszej siostrze odczytanie naszego pliku i kryptografia, która uniemożliwi zapoznanie się z jego treścią agencjom wywiadowczym[1]. Przez wiele lat druga z nich była wyłączną domeną dyplomatów, wojskowych i szpiegów[2]. W konfrontacji z agencjami wywiadowczymi osoby prywatne pozbawione odpowiedniej wiedzy, doświadczenia i środków finansowych jeszcze stosunkowo niedawno nie miały jakichkolwiek szans na zachowanie poufności swych danych[3]. Dzięki wartym miliony dolarów superkomputerom i umiejętnościom wybitnych kryptoanalityków, prywatne dane zwykłych obywateli pozostawały tajnymi przez maksymalnie kilka godzin od ich przechwycenia.

Ponieważ olbrzymia większość poważnych badań kryptograficznych była prowadzona przez instytucje rządowe, których głównym celem było nasłuchiwanie i rozszyfrowywanie komunikacji, do użytku publicznego trafiały wyłącznie słabe kryptosystystemy bardzo łatwo poddające się kryptoanalizie (siłowemu łamaniu szyfrów). Sytuacja ta uległa radykalnej zmianie w 1976 roku, kiedy to Whietfield Diffie i Martin Hellman – dwaj amerykańscy matematycy, nie związani ze światem wielkiej polityki – stworzyli rewolucyjny system szyfrowania danych, którego złamanie zajęłoby setki lat nawet agencjom rządowym dysponującym nieograniczonymi środkami[4]. W początku kolejnej dekady opracowana przez nich  kryptografia asymetryczna została wykorzystana przez innego cywilnego kryptografa Davida Chauma do stworzenia metody anonimizacji korespondencji elektronicznej poprzez przesyłanie zaszyfrowanych listów za pośrednictwem specjalnych serwerów przekierowywania poczty zwanych anonimowymi remailerami[5], a następnie do opracowania teoretycznego modelu cyfrowej gotówki – systemu płatności elektronicznych umożliwiającego dokonywanie anonimowych a zarazem bezpiecznych transakcji sieciowych[6]. Techniki te, określane w literaturze przedmiotu mianem Privacy Enhancing Technologies (PET)[7], mają na celu zapewnienie ich użytkownikom tzw. silnej prywatności, to jest wyłącznej kontroli nad zakresem ujawnianych przez nie informacji[8].

Celem niniejszego artykułu jest zasygnalizowanie głównych wątków w dyskusjach wokół uwolnienia kryptografii asymetrycznej i jej pochodnych, ze szczególnym uwzględnieniem poglądów środowiska cypherpunks – nieformalnej grupy haktywistów, która w największym stopniu przyczyniła się do rozwinięcia i upowszechnienia w Internecie systemów PET.

 II. Rzecznicy nieograniczonych swobód obywatelskich (civil libertarians) przyjęli kryptograficzne metody ochrony prywatności z entuzjazmem, dopatrując się wręcz w nich „edukacyjnego pakietu przeciwdziałania ludobójstwom”[9]. Ich zdaniem systemy PET pełnią w społeczeństwie informacyjnym rolę analogiczną do tej, jaką jeszcze do końca XIX-wieku pełniła Druga Poprawka do Konstytucji USA[10]. W zamierzeniach Ojców Założycieli, powszechny dostęp do broni palnej, umożliwiając obywatelom zbrojną obronę swych praw, miał stanowić realne zabezpieczenie nienaruszalności fundamentalnych zasad ustrojowych[11]. W XX wieku na skutek powstania olbrzymiej dysproporcji sił między wojskami rządowymi a obywatelską milicją, gwarancja ta stała się w dużej mierze iluzoryczną. We współczesnych  liberalnych demokracjach konflikty między władzą publiczną a obywatelami nie rozgrywają się jednak na polach bitew lecz w sferze idei. Silna kryptografia umożliwiając każdej osobie dysponującej dostępem do Internetu prowadzenie poufnej i/lub anonimowej komunikacji jest zaś znacznie skuteczniejszym gwarantem nieograniczonej swobody wypowiedzi, niż jakiekolwiek ustawodawstwo, orzecznictwo, a nawet broń, albowiem opiera się na niezależnych od woli jakiejkolwiek władzy niewzruszalnych prawach matematyki[12]. Jak stwierdza Jacob Appelbaum – jeden z głównych developerów sieci Tor, systemu PET zapewniającego (prawie) anonimowy dostęp do zasobów Internetu[13] – jakkolwiek źródłem niemal wszelkich współczesnych form władzy publicznej jest przemoc bądź też groźba jej użycia, kryptografia stanowi dla niej skuteczną przeciwwagę, albowiem „żadną siłą nie da się rozwiązać problemu matematycznego” leżącego u podstaw współczesnych metod szyfrowania i anonimizacji danych[14].

Zwolennicy silnej prywatności wskazują, iż dzięki kryptografii asymetrycznej osoby żyjące pod rządami autorytarnych reżimów mają dostęp do zasobów, które lokalni dostawcy usług internetowych blokują na żądanie władz[15]. Narzędzia takie jak Tor pozwalają obywatelom państw cenzurujących Internet na omijanie systemów filtrujących komunikację sieciową, pozbawiających ich prawa do swobodnego dostępu do informacji[16]. Ten sam mechanizm może też być wykorzystywany przez mieszkańców krajów demokratycznych, obawiających się nie władz, lecz reakcji swoich sąsiadów, pracodawców, znajomych czy rodziny na ujawnienie ich nietypowych poglądów politycznych, preferencji seksualnych, zainteresowań, hobby, etc.[17]. Powszechny dostęp do silnej kryptografii pozwala na tworzenie w kryptoprzestrzeni wirtualnych społeczności, w których każdy może wyrażać swoje poglądy i oddawać się swym pasjom minimalizując szanse na swe zdemaskowanie[18]. Wraz z wzrastaniem mocy obliczeniowych domowych komputerów oraz zwiększaniem się przepustowości łącz teleinformatycznych, cyfrowe habitaty umożliwią ich użytkownikom nie tylko wymianę wiadomości tekstowych i prostych multimediów, ale także nawiązywanie szyfrowanych połączeń audiowizualnych, nadających ich wirtualnym spotkaniom coraz bardziej osobisty wymiar[19]. W konsekwencji upowszechnienia silnej kryptografii i rozpowszechnienia wiedzy na temat jej prawidłowego stosowania możliwym ma stać się stworzenie w Sieci „społeczeństwa  nigdy nie gromadzącego prywatnych informacji”[20].

III. Perspektywa zapewnienia każdej jednostce wyłącznej kontroli nad zakresem ujawnianych przez nie danych osobowych nie u wszystkich komentatorów wzbudza wszelako entuzjazm. Upowszechnianiem się systemów PET szczególnie zaniepokojeni są przedstawiciele organów ścigania i specjaliści z zakresu bezpieczeństwa narodowego[21]. Kryptograficzne metody ochrony prywatności mogą bowiem posłużyć zarówno dla ochrony praw jednostki, jak i dla ochrony działań tych, którzy te prawa naruszają.

Mechanizm, który umożliwia osobom zagrożonym prześladowaniami rasowymi nawiązanie poufnego kontaktu z organizacjami praw człowieka, pozwala członkom neonazistowskich bojówek na prowadzenie swobodnych dyskusji nad “ostatecznym rozwiązaniem problemu żydowskiego”[22]. Technikę, dzięki której osoby maltretowane mogą szukać pomocy prawnej czy psychologicznej nie narażając się na zemstę swego oprawcy[23], pedofile wykorzystują do anonimowego rozsyłania pornografii dziecięcej[24]. Stąd też, zdaniem części komentatorów silna prywatność nie powinna być traktowana jako samoistna wartość.

Jak podkreśla David Brin, jeden z głównych rzeczników możliwie najszerszej transparentności, selektywne ujawnianie informacji na własny temat jest podstawowym narzędziem przestępców i nadużywających uprawnień przedstawicieli władz publicznych. Pierwsi w celu uniemożliwienia identyfikacji skrywają swe twarze za maskami, by nie pozostawić na miejscu zdarzenia odcisków palców noszą rękawiczki, korzystają z niezarejestrowanej broni, zacierają ślady przestępstwa, etc. Drudzy ukrywają się przed wzrokiem opinii publicznej w zaciszach gabinetów, zasłaniają swoje działania tajemnicą służbową, skomplikowanymi przepisami proceduralnymi, czy ochroną danych osobowych[25]. Powszechny dostęp do Privacy Enhancing Technologies stwarza obu grupom nowe możliwości. Szyfrowanie danych może wszak posłużyć zarówno do dokonania przestępstwa[26], jak i ukrycia faktu prowadzenia sprzecznej z prawem działalności[27].

Z danych ujawnionych przez amerykańskie Federalne Biuro Śledcze wynika, iż liczba spraw, w których przestępcy stosują kryptografię celem zatajenia pewnych informacji stale wzrasta[28]. Zjawisko to obserwowano już z początkiem XX w., a więc jeszcze przed erą komputerów osobistych, wówczas jednak do szyfrowania informacji wykorzystywano przede wszystkim proste szyfry podstawieniowe, które bardzo łatwo poddają się kryptoanalizie[29]. Upowszechnienie komputerów klasy PC oraz narodziny kryptografii asymetrycznej radykalnie odmieniły tą sytuację. Obecnie łamaniem szyfrów nie zajmują się uzdolnieni matematycznie śledczy lecz superkomputery, których koszty eksploatacji sięgają dziesiątków tysięcy dolarów miesięcznie. Wprawdzie w większości przypadków, w których organa ścigania spotkały się z próbą szyfrowania danych udało się uzyskać dostęp do jawnej treści szyfrogramu, ale stało się to możliwe dzięki temu, iż podejrzani korzystali z archaicznych systemów kryptograficznych[30], używali oprogramowania zawierającego błędy ułatwiające kryptoanalizę[31] bądź też nie przestrzegali podstawowych zasad bezpieczeństwa[32]. Wraz z rozwojem programów kryptograficznych o otwartym kodzie źródłowym (co ułatwia audyt bezpieczeństwa, eliminowanie błędów programistycznych, wyszukiwanie tzw. zapadni pozwalających na łatwy dostęp do zaszyfrowanych danych, itp.[33]), wzrastaniem mocy obliczeniowej domowych komputerów, umożliwiających ich użytkownikom szyfrowanie danych przy użyciu coraz dłuższych kluczy kryptograficznych oraz rozpowszechnianiem się wiedzy na temat protokołów bezpieczeństwa, liczba zakończonych sukcesem prób łamania szyfrów będzie spadać[34].

Zdaniem Louisa Freeha – dyrektora FBI w latach 1993-2001 – szczególnie niebezpieczną konsekwencją upowszechnienia się systemów PET, jest radykalne ograniczenie skuteczności stosowania legalnego podsłuchu[35]. W 1994 r., a więc jeszcze w okresie gdy z Internetu korzystała stosunkowo niewielka liczba użytkowników, dowodzone przez Freeha Federalne Biuro Śledcze ujawniło, iż stosowanie silnej kryptografii przez osoby podejrzane o prowadzenie działalności przestępczej uniemożliwiło amerykańskim organom ścigania wykonanie kilkuset sądowych nakazów podsłuchu (bez precyzowania konkretnej liczby)[36]. Wskutek coraz szerszego dostępu do systemów PET, systemy nasłuchu elektronicznego uznawane za jedno z najważniejszych narządzi w walce ze zorganizowaną przestępczością i terroryzmem natrafiają na coraz trudniejszą barierę dla swej skuteczności[37]. Z uwagi zaś na ograniczoną możliwości efektywnego cenzurowania Internetu, będącego głównym kanałem dystrybucyjnym kryptografii asymetrycznej i jej pochodnych, powstrzymanie upowszechnienia systemów PET, jest praktycznie niewykonalne[38]. Nie byłoby to też ono wskazane już choćby z uwagi na rolę jaką silna kryptografia pełni w ochronie obrotu elektronicznego – bez wyposażenia każdej przeglądarki internetowej w możliwość korzystania z algorytmów kryptografii asymetrycznej niemożliwym byłoby dokonywanie bezpiecznych zakupów sieciowych, wykonywanie operacji bankowych online, ani nawet poufne korzystanie z poczty elektronicznej i innych zindywidualizowanych usług sieciowych. Konstatacja ta doprowadziła wielu przedstawicieli organów ścigania do przekonania, iż grozi nam infokalipsa, w której kartele narkotykowe, terroryści, mafia i pedofile prowadzą swą działalność w sposób całkowicie bezkarny, ukrywając się w kryptoprzestrzeni za niemożliwymi do złamania szyframi[39]. Jak zauważył jeden z ekspertów rządu USA do spraw bezpieczeństwa narodowego, „zezwalając na powszechny dostęp do silnej kryptografii zyskujemy możliwość zapewnienia każdemu stuprocentowej prywatności, jeśli jednak z niej skorzystamy nasze społeczeństwo może nie przetrwać”[40].

IV. Kasandryczny ton przywoływanej wyżej wypowiedzi D. Parkera łatwiej jest zrozumieć, jeśli analizując konsekwencje silnej prywatności uwzględnimy poglądy środowiska cypherpunks – nieformalnej grupy aktywistów sieciowych skupionych wokół nieistniejącej już grupy dyskusyjnej cypherpunks@toad.com, która przyczyniła się do rozwinięcia i rozpowszechnienia większości dostępnych obecnie systemów PET [41]. Narzędzia te nie były bowiem efektem pracy rozproszonych jednostek pracujących w samotności nad rozwiązywaniem wybranych problemów komunikacji sieciowej, lecz przedmiotem skoordynowanych działań międzynarodowej grupy haktywistów, których celem było stworzenie systemu wzajemnie uzupełniających się aplikacji mających gwarantować „prywatność dla słabych i całkowitą transparentność dla silnych”[42]. Doskonałą ilustracją założenia przyświecającego działalności cypherpunks jest najsłynniejsze obecnie przedsięwzięcie tego środowiska – serwis WikiLeaks[43].

Witryna ta, przedstawiana przez jej twórców jako niemożliwy do ocenzurowania i wyśledzenia system masowego wycieku dokumentów, umożliwia informatorom publikowanie treści niejawnych informacji w sposób minimalizujący ryzyko ich zdemaskowania. Preferowaną przez redaktorów WikiLeaks metodą przekazywania danych, jest przesłanie ich za pomocą anonimowej sieci Tor, systemu PET wykorzystującego dla ochrony poufności i anonimowości komunikacji tzw. trasowanie cebulowe, tj. metodę wielokrotnego szyfrowania danych i przesyłania ich za pośrednictwem węzłów, z których każdy zna wyłącznie swego poprzednika i następcę, nie jest zaś w stanie odtworzyć pełnej trasy[44]. Dzięki zastosowaniu tego rozwiązania, użytkownicy WikiLeaks mają możliwość rozpowszechniania informacji, które osoby trzecie – władze publiczne, korporacje, a niekiedy nawet media – chcą zachować w tajemnicy, samemu pozostając anonimowym.

Paradoksalnie zatem technologie PET mają służyć tyleż samo ochronie prywatności jednostek, co wolności słowa i transparentności życia publicznego. Jak głosi Manifest cypherpunk‚a, autorstwa jednego z współtwórców grupy Erica Hughesa, „swoboda wypowiedzi w jeszcze większym stopniu niż prywatność, jest fundamentem otwartego społeczeństwa. Nie zamierzamy ograniczać udostępniania jakichkolwiek informacji. Jeśli wiele osób dyskutuje na tym samym forum, każda z nich może gromadzić wiedzę na temat pozostałych uczestników dyskusji. Komunikacja elektroniczna umożliwiła prowadzenie tego typu grupowych rozmów i możliwość ta nie zaniknie tylko dlatego, iż moglibyśmy jej sobie nie życzyć”[45].

Założenia przyświecające twórcom serwisu WikiLeaks wyraźnie wskazują również na fakt, iż technologie PET jakkolwiek są narzędziami o wielu możliwych zastosowaniach, w zamyśle swych twórców nie miały neutralnego charakteru. Celem, dla których zostały one rozwinięte i rozpowszechnione było umożliwienie każdemu, kto chce i potrafi z nich korzystać zapewnienie swobody decydowania o tym, kiedy, komu, ile i jakie informacje ujawni, niezależnie od tego jakie obowiązki/zakazy nakłada na niego/nią w tym względzie państwo i tworzone przezeń prawo i to nawet w przypadkach, gdy ma ono demokratyczny charakter[46].

Cypherpunks inspirowani w równym stopniu powieściami z nurtu hard science fiction[47], co rozprawami naukowymi radykalnie wolnorynkowych ekonomistów[48], pracując nad systemami PET rozwinęli oryginalną koncepcję społeczno-polityczną nazwaną przez nich kryptoanarchizmem[49]. Jak twierdzą, jest to „anarchia nowego i podniecającego rodzaju”[50], opierająca się nie na teoriach XIX-wiecznych autorów pokroju P. Proudhona, P. Kropotkina, czy B. Tuckera, lecz na fundamentalnym założeniu współczesnej kryptografii, zgodnie z którym stałe zwiększanie mocy obliczeniowej komputerów w znacznie większym stopniu sprzyja osobom szyfrującym dane, niż tym które te szyfry łamią. „Dysponując komputerem za [kilkaset] dolarów możesz stworzyć szyfr, którego wart [miliony dolarów] superkomputer […] nie złamie przez [dziesięciolecia]. Za parę lat powinno być ekonomicznie wykonalne szyfrowanie w podobny sposób także komunikatów głosowych; wkrótce potem pełno-kolorowych, cyfrowo przetworzonych obrazów video [już jest to możliwe, przyp. WG]. Technika pośle do lamusa podsłuch, ogólniej mówiąc, zniszczy ona całkowicie rządową kontrolę nad przepływem informacji”[51]. Zdaniem cypherpunks upowszechnienie rozwijanych przez nich systemów PET pociągnie za sobą szereg radykalnych konsekwencji społecznych.

Pierwszą wyraźnie dostrzegalną konsekwencją zapewnienia każdemu zainteresowanemu silnej prywatności ma być konieczność dokonania radykalnej zmiany w sposobie definiowania i zabezpieczania własności intelektualnej i przemysłowej, tajemnic handlowych, itp. Jak stwierdza w słynnym Manifeście kryptoanarchistycznym najbardziej wpływowy przedstawiciel tego środowiska Timothy C. May, „podobnie jak technika drukarska zmniejszyła władzę średniowiecznych cechów oraz zmieniła całą strukturę władzy społecznej, tak też i silna kryptografia radykalnie zmieni naturę korporacji i rządowej ingerencji w transakcje gospodarcze. W połączeniu z wyłaniającymi się rynkami informatycznymi, kryptograficzna anarchia doprowadzi do stworzenia płynnego rynku wszelkich możliwych do zapisania w postaci zerojedynkowej wytworów umysłu ludzkiego. I podobnie jak z pozoru mało znaczące wynalezienie drutu kolczastego pozwoliło grodzić wielkie rancza i farmy, zmieniając tym samym na zawsze koncepcje własności ziemskiej na osadniczym Zachodzie, tak i pozornie mało znaczące odkrycie dokonane w ramach tajemniczej gałęzi matematyki przetnie druty kolczaste okalające własność intelektualną”[52].

Jak wykazują cypherpunks, dotychczasowe metody identyfikowania „złodziei informacji” opierały się bądź to na próbie ustalenia tożsamości osób mających dostęp do ujawnionych danych, bądź też na chwytaniu ich w momencie przekazywania zapłaty[53]. O ile praktyczne wdrożenie w pełni anonimowej cyfrowej gotówki nie wpłynie w istotny sposób na możliwość stosowania pierwszej z nich, o tyle druga, w momencie upowszechnienia się wynalazku D. Chauma całkowicie straci na znaczeniu. Kryptograficzne techniki anonimizacji pozwalają bowiem nie tylko na poufne przekazanie danych, ale i podjęcie wynagrodzenia w sposób uniemożliwiający identyfikację odbiorcy cyfrowej gotówki. Otwiera to drogę do gwałtownego rozwoju szpiegostwa (przemysłowego, handlowego, militarnego itp.) oraz prowadzonych na szeroką skalę naruszeń praw własności na dobrach niematerialnych. Zdaniem cypherpunks należy wręcz spodziewać się powstania całkowicie nowego obszaru czarnego rynku, na którym nie będzie się handlowało, tak jak dotychczas, narkotykami, bronią czy np. materiałami radioaktywnymi, lecz procesami technologicznymi, dokumentacją projektów badawczych, tajemnicami handlowymi, bazami danych osobowych, itp.[54]. Zapowiedzią jego powstania ma być umiarkowany sukces eksperymentu o kryptonimie BlackNet.

W 1993 r. niezidentyfikowana osoba korzystająca z serwerów anonimowego przekierowania poczty opublikowała w Internecie ogłoszenie o powstaniu przedsiębiorstwa BlackNet skupującego „tajemnice przemysłowe, procesy technologiczne (zwłaszcza dotyczące półprzewodników i nanotechnologii), receptury leków, dane wywiadowcze oraz informacje na temat planowanych fuzji i przejęć”[55]. Dla zapewnienia bezpieczeństwa obu stronom transakcji miały one pozostać dla siebie całkowicie anonimowe. “Nasze położenie w przestrzeni fizycznej nie jest istotne. Liczy się jedynie miejsce w cyberprzestrzeni. Nie mamy adresu korespondencyjnego, ale możecie się z nami skontaktować wysyłając za pośrednictwem serwerów przeadresowania poczty wiadomość zaszyfrowaną załączonym niżej kluczem publicznym na jedną z kilku grup dyskusyjnych, które stale monitorujemy. Pamiętajcie o podaniu dokładnego rodzaju sprzedawanych przez Was danych, wysokości oczekiwanej zapłaty oraz, rzecz jasna, o specjalnym kluczu publicznym (NIE tym, z którego korzystacie na co dzień), którym mielibyśmy zaszyfrować naszą ofertę. W oczekiwaniu na odpowiedź monitorujcie podane niżej adresy list dyskusyjnych”[56]. Gdyby strony porozumiały się co do ceny, sprzedający mógł odebrać swą zapłatę na jeden z kilku oferowanych przez BlackNet sposobów – przelewem na konto w banku oferującym anonimowe lokaty, gotówką ukrytą w zwykłej przesyłce pocztowej, bądź też w specjalnych „krypto-kredytach” umożliwiających dokonanie zakupu innych informacji. W następnych tygodniach na podane w ogłoszeniu adresy kontaktowe napłynęło szereg anonimowych ofert sprzedaży tajnych informacji i choć do żadnej transakcji nie doszło, kryptoanarchiści uznali ten eksperyment za dowód słuszności głoszonych przez nich tez  – przepisy dotyczące prawa autorskiego, systemy patentowe, tajemnice handlowe i przemysłowe, restrykcje eksportowe, ochrona informacji niejawnych, czy względy bezpieczeństwa narodowego stanowią relikt ery industrialnej, nieprzystający do rzeczywistości społeczeństwa informacyjnego, w którym każda informacja może być przy minimalnych kosztach powielana i jednocześnie wykorzystywana przez nieograniczoną liczbę osób[57].

Pogląd ten, aczkolwiek już bez emfazy charakterystycznej dla wypowiedzi cypherpunks, zdaje się podzielać duża część policyjnych specjalistów od przestępczości komputerowej[58]. Dorothy E. Denning i William E. Baugh Jr. przewidują, iż na skutek upowszechnienia się systemów PET, możliwym stanie się powstanie rozproszonych po całym świecie ukrytych serwisów internetowych będących w rzeczywistości „cyfrowymi dziuplami” (digital dead drops), w których będą gromadzone i rozpowszechniane informacje „wyzwalane” przez infoanarchistów[59]. Przestrzegają oni, iż w nieodległej przyszłości dzięki steganografii (techniki ukrywania informacji w innych nie wzbudzających podejrzeń danych), tego rodzaju dziuple będą praktycznie niemożliwe do wykrycia[60].

Potencjalne konsekwencje zapewnienia każdej jednostce silnej prywatności nie ograniczają się jednakże wyłącznie do kwestii dotyczących naruszeń dóbr niematerialnych. Zdaniem cypherpunks, powszechny dostęp do Privacy Enhancing Technologies, w tym zwłaszcza praktyczne wdrożenie cyfrowej gotówki, przełamując monopolistyczny charakter  ochrony praw autorskich i praw pokrewnych[61], paradoksalnie stworzy jednocześnie nowe możliwości zarobkowe dla osób utrzymujących się ze sprzedaży swej wiedzy. W kryptoprzestrzeni prawnicy, doradcy podatkowi, nauczyciele, wykładowcy akademiccy, programiści, administratorzy sieci, graficy komputerowi, twórcy stron internetowych i inne osoby zdolne do świadczenie usług za pośrednictwem Sieci, będą mogły prowadzić swą działalność bez zdradzania swych prawdziwych nazwisk i z pominięciem wszelkich wymogów nakładanych na nich przez prawo, kodeksy zawodowe, wewnętrzne regulacje korporacji, cenniki określające stawki minimalnego wynagrodzenia itp. Ich jedynymi identyfikatorami będą klucze publiczne, umożliwiające klientom zweryfikowanie składanych przez nich podpisów elektronicznych, zaś fizyczną tożsamość zastąpi reputacja[62].

Systemy anonimizacji połączeń sieciowych w połączeniu z cyfrową gotówką mają też pozwolić użytkownikom Internetu na zawieranie transakcji niemożliwych do monitorowania, nawet przez najbardziej zaawansowany technicznie urząd podatkowy[63]. Bez uzyskania dostępu do jawnej treści danych przesyłanych przy pomocy Privacy Enhancing Technologies nie istnieje bowiem żaden efektywny sposób na wskazywanie, które spośród setek tysięcy zaszyfrowanych pakietów zawierają umowy, czy zapłatę za już wyświadczone usługi[64]. W konsekwencji urzędy podatkowe będą miały olbrzymie trudności z pozyskiwaniem informacji na temat tego kto, z kim i kiedy zawarł przy pomocy cyfrowej gotówki transakcję podlegającą opodatkowaniu, ani też co było przedmiotem tej transakcji i jaka była jej wartość[65]. Nie oznacza to, iż aparat skarbowy utraci wszelkie możliwości ściągania należności podatkowych z umów internetowych. Pieniądze zarobione w Sieci, lecz wydane poza nią nadal będą podlegały opodatkowaniu[66]. Jednak zdaniem cypherpunks, nieuniknioną konsekwencją praktycznego wdrożenia w pełni anonimowej cyfrowej gotówki, będzie spadek wpływów z podatków od dochodów, albowiem twórcy i osoby obracające dobrami niematerialnymi będą w stanie ukrywać znaczną część swoich zarobków nie narażając się na pociągnięcie do odpowiedzialności karno-skarbowej[67].

Zdaniem ekonomistów związanych ze środowiskiem cypherpunks, swoboda z jaką dzięki anonimowej cyfrowej gotówce będzie można unikać opodatkowania dochodów uzyskiwanych w kryptoprzestrzeni może doprowadzić w dłuższej perspektywie do generalnego spadku realnych obciążeń podatkowych. Osoby, które utrzymują się ze sprzedaży własnej wiedzy są co do zasady znacznie bardziej mobilne niż przedstawiciele innych zawodów i profesji. Globalny charakter Internetu sprawia zaś, iż mogą one świadczyć swe usługi z praktycznie z dowolnego miejsca na Ziemi. Z kolei ciągły postęp w telekomunikacji,  umożliwiając coraz efektywniejszy kontakt z oddalonymi nawet o tysiące kilometrów  członkami rodziny, przyjaciółmi, współpracownikami, etc. znacząco niweluje bariery (kulturowe, osobiste, itp.), które jeszcze stosunkowo niedawno powstrzymywały wiele osób przed emigracją. Prawidłowość ta ma daleko idące konsekwencje dla rozważań nad kryptoanarchizmem albowiem jak przekonuje David D. Friedman, dalszy rozwój i upowszechnienie systemów PET może doprowadzić do sytuacji, w której znaczna część przedsiębiorców prowadzących działalność na własny rachunek, zechce przenieść się do państw o niskich stawkach podatkowych. Jeżeli ich migracja stanie się powszechna, rządy krajów odnotowujących niedobory budżetowe będą zmuszone zrewidować swoją politykę fiskalną, co w konsekwencji doprowadzi do globalnej konkurencji podatkowej i stopniowego zmniejszania stawek opodatkowania[68]. Zdaniem cypherpunks proces ten może zagrozić istnieniu państw socjalnych[69].

VI. Manifest kryptoanarchistyczny stanowiący główny impuls dla zawiązania grupy cypherpunks został ogłoszony po raz pierwszy w 1988 roku. Jakkolwiek jego treść zdaje się sugerować, iż nadejście kryptograficznej anarchii jest nie tylko nieuniknione, ale i bardzo bliskie, przez następne dwadzieścia lat spełnienie się prognoz Timothy C. Maya wciąż pozostawało w sferze nieodległej ale i zarazem nieokreślonej przyszłości. Wprawdzie wskutek aktywności cypherpunks w połowie lat 1990. został trwale przełamany rządowy monopol na silną kryptografię, jednak efekty ich wysiłków dalekie były od przewidywanych przez nich konsekwencji w postaci kolonizacji kryptoprzestrzeni i stworzenia w Internecie strefy wolnej od państwa.

Głównym powodem ograniczonej skuteczności działań kryptoanarchistów były problemy z praktycznym wdrożeniem kluczowego elementu ich projektu – anonimowej cyfrowej gotówki. Wszystkie podejmowane przez nich próby stworzenia kryptowaluty, z głośnym projektem DigiCash na czele[70], skończyły się niepowodzeniem z uwagi na niemożność spełnienia fundamentalnego założenia, leżącego u podstaw protokołu opracowanego przez Davida Chauma. Pierwotna wersja systemu anonimowych płatności elektronicznych opierała się bowiem na wykorzystaniu tzw. zaufanej strony trzeciej, której głównym zadaniem było zapobieganie wielokrotnemu wydawaniu tej samej kwoty przez osobę, która już raz z niej skorzystała (tzw. double-spending problem)[71]. Żadna szanowana instytucja finansowa – włącznie z bankami zarejestrowanymi w egzotycznych „rajach podatkowych”, z którymi cypherpunks wiązali w tym względzie największe nadzieje – nie chciała jednak przyjąć na siebie tej roli, z uwagi na możliwość wykorzystywania cyfrowej gotówki do prowadzenia działalności sprzecznej z prawem, w tym zwłaszcza tzw. prania brudnych pieniędzy.

Sytuacja ta uległa zmianie z końcem pierwszej dekady XXI wieku dzięki innowacyjnemu systemowi płatności elektronicznych bitcoin, określanemu w literaturze przedmiotu mianem „cypherpunk‚owej odpowiedzi na gotówkę”[72]. W listopadzie 2008 r., niemal dokładnie dwie dekady po ogłoszeniu przez T. C. May’a Manifestu kryptoanarchistycznego, niezidentyfikowana osoba posługująca się pseudonimem „Satoshi Nakamoto”[73], opublikowała na liście cryptography@metzdowd.com specyfikację kryptograficzną „nowego systemu elektronicznej gotówki opartego na sieci typu peer-to-peer i nie wymagającego [udziału] zaufanej strony trzeciej”[74]. Projekt ten, będący rozwinięciem koncepcji dwóch znanych z imienia i nazwiska cypherpunks – Nicka Szabo i Wei Daia – opiera się na innowacyjnym zastosowaniu kryptografii asymetrycznej oraz dystrybucji informacji w oparciu o maksymalnie zdecentralizowaną topologię sieci P2P[75].

W systemie bitcoin cyfrowe monety mogą być „bite” na komputerze użytkownika poprzez wykonanie skomplikowanego działania matematycznego wymagającego bardzo dużej mocy obliczeniowej i zużycia znacznych ilości energii elektrycznej (co ma stanowić cyfrowy ekwiwalent kosztów wydobycia wartościowych kruszców), bądź też nabywane od pośredników w zamian za standardowe środki płatnicze po aktualnym kursie rynkowym. Do przechowywania jednostek płatniczych służą cyfrowe portfele będące zaszyfrowanymi plikami zawierającymi dodatkowo parę kluczy kryptograficznych – klucz publiczny identyfikujący danego użytkownika bez ujawniania jego danych osobowych i klucz prywatny zapewniający mu kontrolę nad środkami pozostającymi w jego dyspozycji. Transfer środków dokonywany jest poprzez wykonanie operacji matematycznej z użyciem klucza prywatnego inicjatora płatności i klucza publicznego osoby będącej odbiorcą określonej kwoty. Wynik tej operacji jest następnie rozgłaszany wśród wszystkich użytkowników bitcoin celem jego weryfikacji. Po jej dokonaniu transakcja jest archiwizowana celem zapobieżenia próbie dokonania przez daną osobę kolejnej płatności przy pomocy już wydanej przez nią kwoty. Dzięki temu złożonemu protokołowi bitcoin umożliwia przeprowadzenie bezpiecznej transakcji pomiędzy dwoma nieznającymi się osobami, bez konieczności ujawniania przez nie danych osobowych, ani też korzystania z pośrednictwa zaufanej strony trzeciej. Tym samym system stworzony przez „Nakamoto” może funkcjonować bez banków oraz agencji nadzoru finansowego. Co więcej, oparcie bitcoin o zdecentralizowaną sieć peer-to-peer i rozgłoszenie w Internecie otwartego kodu źródłowego praktycznej implementacji tej kryptowaluty uczyniło jej rozpowszechnianie praktycznie niemożliwym do powstrzymania[76].

Data publikacji protokołu bitcoin, przypadająca na kilka tygodni po zatwierdzeniu przez  Senat USA tzw. planu Paulsona – opiewającego na sumę 700 miliardów USD programu pomocy publicznej dla upadających instytucji sektora finansowego[77]- jak i informacje wykorzystane do cyfrowego ostemplowania pierwszych 50 bitcoin – nagłówka dziennika Times of London informującego o przekazaniu drugiej transzy środków publicznych dla upadających brytyjskich banków – wyraźnie wskazują, iż celem przyświecającym „Nakamoto” była przede wszystkim chęć stworzenia systemu płatniczego wolnego od ingerencji banków i innych instytucji finansowych „zbyt dużych, by upaść”. Zastosowanie przez niego/nią kryptografii asymetrycznej do identyfikowania stron płatności bez ujawniania ich danych osobowych uczyniło jednak z bitcoin środek płatniczy gwarantujący jego użytkownikom znacznie wyższy stopień prywatności, niż wszystkie inne metody płatności elektronicznych (aczkolwiek nie pełną anonimowość)[78]. Dzięki  tym dwóm cechom, to jest równości podmiotów i wysokiemu stopniu poufności transakcji, wynalazek „Nakamoto” stał się w krótkim czasie najszerzej wykorzystywanym i zarazem najbardziej kontrowersyjnym pieniądzem wirtualnym funkcjonującym w Internecie.

Liczbę użytkowników bitcoin szacowano w połowie 2012 r. na około miliona osób[79], a wartość znajdujących się w obrocie cyfrowych monet przekroczyła w marcu 2013 roku miliard USD i mimo okresowych, niekiedy gwałtownych, wahań nadal wzrasta[80]. Rośnie również liczba sprzedawców akceptujących płatności w bitcoin. Od początku 2011 roku, kiedy to WikiLeaks jako jeden z pierwszych serwisów zaczął przyjmować dotacje w bitcoin, liczba legalnie działających podmiotów pobierających opłaty w kryptowalucie stale powiększa się i w połowie 2012 roku przekroczyła 1000 sprzedawców[81].

Rosnącą popularność bitcoin z uwagą obserwują przedstawiciele sektora bankowego i  finansowego[82]. We wrześniu 2012 roku w Tbilisi odbyło się spotkanie Intra-European Organisation of Tax Administrations, w ramach którego przedstawiciele urzędów skarbowych z 23 krajów debatowali nad zagrożeniami, jakie kryptowaluty stwarzają dla poboru podatków[83]. Miesiąc później Europejski Bank Centralny opublikował oficjalny raport, w którym ostrzegał przed zachwianiem reputacji publicznych emitentów w związku z upowszechnianiem się alternatywnych środków płatniczych, w tym zwłaszcza bitcoin[84]. Największe powody do niepokoju w związku z rosnącą popularnością bitcoin mają jednakże  przedstawiciele organów ścigania zajmujący się zwalczaniem nielegalnego hazardu i obrotu towarami podlegającymi restrykcjom prawnym[85]. Kryptowaluta stworzona przez „Nakamoto” bardzo szybko została bowiem zaadaptowana przez internetowe kasyna[86] i sprzedawców działających na czarnym rynku[87].

Na przełomie 2010 i 2011 roku w ramach tzw. ukrytych usług – tj. serwisów dostępnych wyłącznie wewnątrz anonimowej sieci Tor – zaczęły powstawać platformy pośredniczące w sprzedaży środków odurzających, substancji psychotropowych, sterydów anabolicznych, podrobionych dokumentów, itp., w ramach których jedyną akceptowaną formą zapłaty jest bitcoin. Z analiz dokonanych przez Nicolasa Christina wynika, iż tylko w ramach jednego z tych serwisów Silk Road (nie będącego najpopularniejszym w swej kategorii)[88] miesięczne obroty opiewają na sumę stanowiącą równowartość ponad 1 200 000 USD[89]. Kwota ta stanowi między 4,5 a 9% ogółu transferów dokonywanych za pośrednictwem bitcoin[90].

Drug Enforcement Administration – amerykańska agencja zwalczająca nielegalny obrót środkami psychoaktywnymi – ujawniła w lipcu 2012 r., iż od ponad 12 miesięcy prowadzi w sprawie Silk Road dochodzenie, lecz póki co nie przyniosło ono rezultatów[91]. Niewiele większymi sukcesami mogą pochwalić się australijskie organa ścigania – w 2012 roku udało im się doprowadzić do zidentyfikowania jednego z klientów serwisu, który nabył za jego pośrednictwem 50 gramów MDMA i 14,5 grama kokainy. W trakcie procesu ujawniono jednak, iż został on namierzony przez służby celne podczas rutynowej kontroli zaadresowanej do niego zagranicznej przesyłki pocztowej[92]. Zdaniem specjalistów od komunikacji sieciowej, jest to w chwili obecnej obok prowokacji policyjnej jedyny skuteczny środek zwalczania działalności przestępczej prowadzonej w ramach serwisów typu Silk Road.

Bitcoin wywołuje też szereg wątpliwości ekonomistów[93]. Jako pieniądz sensu stricte  fiducjarny (nie mający pokrycia w dobrach materialnych) jego wartość jest uzależniona od zaufania użytkowników. Będąc zaś walutą wirtualną ergo narażaną na ataki komputerowe, jego kurs jest ściśle skorelowany z informacjami dotyczącymi udanych włamań do cyfrowych portfeli i przejęcia zgromadzonych w nich środków[94]. Noblista Paul Krugman wskazuje z kolei na deflacyjny charakter bitcoin, prowadzący jego zdaniem do ograniczania ich obrotu – użytkownicy licząc na to, że w przyszłości siła nabywcza zgromadzonych przez nich środków  zwiększy się powstrzymują się od ich wydawania, szkodząc tym samym całej wirtualnej gospodarce[95]. Okazjonalnie wśród komentatorów pojawiają się wręcz głosy, iż sposób  wdrożenia protokołu „Nakamoto” wyczerpuje znamiona piramidy finansowej[96].

Pomimo powyższych zastrzeżeń (warto nadmienić, iż każde z nich spotyka się w literaturze z kontrargumentami)[97], dotychczasowy przebieg eksperymentu bitcoin zdaje się dowodzić, iż cypherpunk‚owa odpowiedź na gotówkę nie jest „naiwną bezprzedmiotową abstrakcją”, jak niegdyś określiła inny anarchistyczny projekt słynna amerykańska autorka Ayn Rand[98]. Nawet jeśli obecna implementacja protokołu cyfrowej gotówki zakończy się niepowodzeniem – czego nie można wykluczyć – projekt zdecentralizowanego systemu płatniczego działającego bez zaufanej strony trzeciej, jest z całą pewnością możliwy do praktycznej realizacji. Sposób w jaki jest on obecnie wykorzystywany sugeruje z kolei, że także i inne prognozy kryptoanarchistów odnośnie konsekwencji zapewnienia każdej jednostce silnej prywatności mogą okazać się trafne.

VII. W opublikowanym ćwierć wieku temu manifeście, założyciel grupy cypherpunks  Timothy C. May, ogłosił, iż nad współczesnym światem krąży nowe widmo, „widmo kryptograficznej anarchii”[99]. Mimo żartobliwego tonu, wskazywane przez Maya konsekwencje upowszechnienia się systemów PET nie sposób uznać za trywialne. Wskutek wolnego dostępu do kryptografii asymetrycznej władze publiczne mają stracić możliwość kontrolowania przepływu informacji, stosowania podsłuchów, regulowania rynku, a nawet efektywnego pobierania (niektórych) podatków. Silna prywatność ma nieuchronnie doprowadzić do powstrzymania ekspansji społeczeństwa dossier.

Niezależnie od tego, jak ocenimy te konsekwencje, a w zależności od stopnia zaufania poszczególnych autorów do władzy publicznej są one oceniane w literaturze przedmiotu skrajnie odmiennie[100], nie ulega wątpliwości, iż spełnienie się prognoz głoszonych przez cypherpunks doprowadziłoby do radykalnego przeobrażenia współczesnych społeczeństw. W tym sensie cytowana wcześniej wypowiedź D. Parkera, sugerującego, iż upowszechnienie systemów PET, może doprowadzić do załamania obecnego modelu społecznego, wydaje się być po części uzasadnioną.

Rozwój technologiczny jaki dokonał się w ciągu ostatniego półwiecza doprowadził do zatem paradoksalnej sytuacji. Z jednej strony, rządy i prywatne firmy coraz powszechniej korzystają z systemów masowej inwigilacji[101], wywołując tym obawy o ziszczenie się najgorszych scenariuszy rodem z Panoptykonu J. Benthama czy Roku 1984  G. Orwella[102]. Z drugiej zaś, dzięki grupie rozproszonych po całym świecie haktywistów do powszechnego użytku trafiły technologie poszerzające zakres skutecznie chronionej prywatności w stopniu zagrażającym zdaniem części analityków funkcjonowaniu współczesnych społeczeństw.

Pomimo podejmowanych przez sądy i ustawodawców prób ograniczenia niekorzystnych konsekwencji obu wyżej wymienionych zjawisk, jest mało prawdopodobne, by którekolwiek z nich można było trwale powstrzymać[103]. Stąd też, zdaniem wielu komentatorów o przyszłym zakresie prywatności w znacznie większym stopniu, niż sądy i ustawodawcy, będą decydować inżynierowie i hackerzy.

Jak stwierdza jeden z najwybitniejszych specjalistów z dziedziny informatyki prawniczej profesor Lawrence Lessig, w społeczeństwie informacyjnym prawo coraz bardziej traci na znaczeniu, prawdziwym wyznacznikiem tego, co dopuszczalne stają się kody źródłowe programów komputerowych[104]. Tak długo zaś, jak matematykom nie uda się rozwiązać problemu leżącego u podstaw kryptografii asymetrycznej (o ile w ogóle jest to możliwe), szyfrujący dane będą – co do zasady – posiadali przewagę nad tymi, którzy próbują uzyskać do nich dostęp.

Włodzimierz Gogłoza 2013, Copyright is a nine  letter word.